Leren voor Morgen beschouwt duurzaamheid vanuit de breedheid van de SDG’s. Al de SDG’s staan met elkaar in verbinding; de milieu- en sociale-doelen dragen samen bij aan een duurzamere wereld. Als mensen niet gelijkwaardig en goed met elkaar omgaan, hoe kan je dan verwachten dat ze rekening houden met het milieu? Om sociale duurzaamheid beter op de kaart te zetten, deed ik (Nine) onderzoek naar inclusief onderwijs. Wat is inclusief onderwijs (po, vo, mbo, ho), wat is het belang hiervan, welke obstakels zijn er en welke inspirerende voorbeelden zijn er? In deze blog deel ik een verkorte versie van de resultaten.
Urgentie
Zowel de Black Lives Matter beweging alsook de Covid situatie brachten het inclusiviteitsbesef al meer naar de voorgrond. Door BLM kwam er meer aandacht voor de ongelijkheid en vooroordelen die biculturele leerlingen ervaren. En met Covid verdwenen leerlingen van de radar, die geen toegang hadden tot online onderwijs of met een drukke of onveilige thuissituatie. Veel docenten doen hun best om alle leerlingen te betrekken, maar niet voor alle leerlingen is het mogelijk om de lesstof thuis bij te benen.
Najaar 2020 verscheen op NPO de serie Klassen, hierin worden verschillende achtstegroepers gevolgd op scholen in Amsterdam. Welk schooladvies krijgen zij, hoe beleven zij school en welke thuissituatie hebben zij? Er wordt zowel vanuit de kinderen gekeken alsook vanuit docenten en directie. Al snel wordt duidelijk dat onderadvisering vaker regel is dan uitzondering. Als je geen ouders hebt die voor je opkomen en zien wat je kwaliteiten zijn, is de kans groter dat je niet op de plek komt die bij je past.
Wat is inclusiviteit?
Het is belangrijk om eerst helderheid te geven over de begrippen inclusiviteit en diversiteit. Diversiteit gaat over alle aspecten waarop mensen verschillen (o.a. leeftijd, religie, fysieke gezondheid, gender, kwaliteiten). Inclusiviteit gaat over een omgeving waarbinnen al deze verschillen gewaardeerd worden. Mensen voelen zich welkom, worden gelijk behandeld en worden betrokken bij de besluitvorming. Enkel een divers team creëren is dus nog niet genoeg, het is van belang dat iedereen ook gehoord wordt.
Definitie inclusief onderwijs
Kort gezegd: onderwijs moet toegankelijk zijn voor iedereen. Van normdenken naar diversiteitsdenken. De VO-Raad geeft een mooie brede uitleg bij inclusief onderwijs: “In het onderwijs streven scholen ernaar om een inclusieve (leer-)omgeving aan te bieden waarin élke leerling en medewerker zich optimaal kan ontwikkelen, ongeacht geslacht, leeftijd, inzetbaarheid, competenties, lichamelijke beperking, functie en culturele achtergrond of levensbeschouwing.”
Een integrale blik op inclusief onderwijs omvat:
- Toegang tot onderwijs, dat iedereen kans krijgt om deel te nemen
- Ruimte voor leerwijzen en behoeften van iedereen
- Cultuur in een organisatie, dat iedereen zich welkom voelt (zowel leerling als personeel)
- Diversiteit en inclusiviteit in het curriculum als thema en als lens voor alle vakken
Alle leerlingen krijgen dezelfde kansen ongeacht hun uiterlijke kenmerken, gedragskenmerken of achtergrond. Alle leerlingen gelijk behandelen klinkt echter vanzelfsprekender dan het is.
Feiten: concreet maken van ongelijkheid
Kansenongelijkheid is sinds 2010 significant toegenomen. WomenInc. schrijft daarover:
“Veel kinderen ondervinden op school de nadelen van negatieve of beperkende stereotypering en onterechte onderschatting. Daardoor krijgen ze een lager schooladvies, beschouwen ze zichzelf als minder slim of ambitieus en zien ze voor zichzelf minder mogelijkheden in hun beroepskeuze of -branche.”
Om een beeld te geven bij hoe ongelijkheid er nu uitziet, heb ik een lijstje met wat feiten verzameld. Veel ongelijkheid gebeurt namelijk onbewust, mensen zijn zich vaak niet bewust van hun vooroordelen of stereotypen. Stereotypen worden ook vaker realiteit; als je vaak verteld wordt dat je dom bent, dan ga je er ook in geloven.
Voorbeelden van ongelijkheid:
- Schoolboeken: Voorbeelden en afbeeldingen in schoolboeken zijn vaak stereotyperend, er staan veelal witte mannen in met status gerelateerde functies. Vrouwen en mensen met een migratieachtergrond worden ondervertegenwoordigd in schoolboeken (WomenInc.). Als vrouwen een plek krijgen zijn het vaak witte vrouwen die moeders of schoonmakers zijn.
- Onderschatting: Kinderen van praktisch opgeleide ouders worden 2x vaker onderschat dan die van theoretisch opgeleide ouders (WomenInc.). Deze laatste worden vaker overschat. Het kan meer kwaad om iemand te onderadviseren dan overadviseren. Het gaat om het juiste advies. Leerlingen blijven vaak op het advies dat ze hebben gekregen en het is dus bepalend voor hun toekomst.
- Racisme: 1 op de 10 scholieren komt in aanraking met racisme. In 59% van alle gevallen ligt de oorzaak bij een docent (Sociaal en Cultureel Planbureau).
- Discriminatie: De ervaring van studenten/scholieren met discriminatie is toegenomen sinds 2013, en kent relatief vaak ernstige vormen: 7% benoemde dat de laatste ervaring ook seksueel grensoverschrijdend gedrag betrof, 8% had te maken met bedreiging of geweld. “Tussen de 2 en 3 procent van alle scholieren en studenten in Nederland geeft aan gestopt te zijn met hun opleiding als gevolg van discriminatie” (SCP).
- Armoede: 251.000 kinderen leefden in 2019 onder de armoedegrens (CBS)
Personeel en bedrijfsvoering: belang van diversiteit
Ongelijkheid neemt dus veel vormen aan, en is niet altijd zichtbaar voor de normgroep. Hoe kunnen we actief zorgen voor meer gelijkheid en inclusiviteit? Een belangrijke eerste stap is dat zowel de directie als docenten zich bewust worden van hun blinde vlekken en van de kwesties die er spelen. Het hebben van een divers team draagt hier aanzienlijk aan bij. Het zorgt voor meer perspectieven en ervaringen die kunnen zorgen voor een prettiger schoolklimaat en een effectievere aanpak van diverse situaties. Een divers team bevordert de aansluiting met leerlingen, je straalt uit dat diversiteit er mag zijn wat veel kan bijdragen aan het zelfvertrouwen van leerlingen. Een betere representatie en rolmodellen voor leerlingen, maakt hen gemotiveerder, loyaler en kan bijdragen aan een veiliger gevoel.
Diversity Office in het hoger onderwijs
Op hogescholen en universiteiten worden steeds vaker diversity officers aangenomen. Aya Ezawa (diversity officer aan Universiteit Leiden) deelt in een interview haar ervaring en het belang van een diverser curriculum op de studentenpopulatie en hun prestaties. “Hoe divers zijn bijvoorbeeld de schrijvers en perspectieven van de boeken die aan bod komen? Stel dat het gaat om auteurs met allemaal dezelfde achtergrond en van hetzelfde geslacht. Dan beperk je het perspectief.”
