Interdepartementale Werkgroep Duurzame School
Onderzoeksbureau Oberon en SME voerden een meerjarig onderzoekstraject uit in de periode 2022 – 2024. Dat deden zij in opdracht van het ministerie van IenW, die de interdepartementale werkgroep Duurzame school heeft geïnitieerd waarin vijf ministeries vertegenwoordigd zijn: Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), Economische Zaken en Klimaat (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Deze interdepartementale werkgroep zal de opgehaalde informatie gebruiken om toekomstig beleid op te stellen.
Werkbezoeken
Oberon en SME organiseerden in februari 2023 werkbezoeken op scholen met besturen die zich voor duurzaamheid en/of circulaire economie interesseren. Het ging om zes scholen uit verschillende onderwijssectoren: basisonderwijs, voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs, gespecialiseerd onderwijs en praktijkonderwijs*. De zeven leden van de werkgroep, ambtenaren van de genoemde ministeries, brachten ongeveer een dagdeel op elke school door. Ze voerden gesprekken met bestuurders, schoolleiders, leraren, leerlingen en studenten, en werden rondgeleid langs lokalen, buitenruimte en andere relevante leerruimtes. We geven hieronder twee voorbeelden van wat deze werkbezoeken aan inzichten opgeleverd hebben.
*Het ging hierbij om het IKC De Hoge Hoeve (basisonderwijs), het Ashram College (voortgezet onderwijs), het Nova College (middelbaar beroepsonderwijs), De Ommezwaai (gespecialiseerd onderwijs), het PRO33College (praktijkonderwijs) en PCOU Willibrord (basisonderwijs en voortgezet onderwijs).
Nova College (mbo)
Het Nova College in Haarlem heeft een paar jaar geleden een succesvolle en prijswinnende refurbishing-werkplaats opgezet. Door personeelswisseling is deze werkplaats verplaatst en voortgezet op locatie Hoofddorp. Mbo-studenten met een ondersteuningsbehoefte op het gebied van motivatie of gedrag leerden er hoe ze afgeschreven ict-apparaten kunnen opknappen. De school zou heel graag doorgaan met dit refurbishingsproject, niet alleen vanwege het duurzaamheidsaspect, maar ook om de devices weg te kunnen geven aan mensen die zelf geen laptop of tablet kunnen betalen. Op die manier hopen ze een bijdrage te kunnen leveren aan de bestrijding van kansenongelijkheid. Het Nova College wordt momenteel geconfronteerd met een uitdaging met betrekking tot het tekort aan apparatuur en licenties. Hoewel de harde schijven gewist kunnen worden, is het voor bedrijven belangrijk dat dit gebeurt volgens een specifieke certificering. Helaas beschikt de onderwijsinstelling momenteel niet over de accreditatie om deze harde schijven te wissen, wat de verdere voortgang bemoeilijkt. Dit gebrek aan accreditatie heeft invloed op het vermogen om gebruikte apparaten te renoveren, omdat de oude harde schijven niet adequaat kunnen worden gewist. Het Nova College is zich bewust van dit probleem en werkt hard aan het vinden van een oplossing. Het Nova College blijft echter vastbesloten om bij te dragen aan duurzaamheid en het verminderen van afval door middel van het refurbishing-programma. Zij doen er alles aan doen om deze uitdaging te overwinnen en het project voort te zetten. Deze casus maakt duidelijk dat de uitvoerbaarheid van goede duurzaamheidsideeën in de praktijk weerbarstig is, ook al zijn de ambities er wel degelijk.
Casus Ashram College (vo)
Het werkbezoek aan het Ashram College in Alphen aan den Rijn vond plaats op het moment dat er werd gebouwd aan een compleet nieuw schoolgebouw. Het ideaal van de school was om zo duurzaam mogelijk te bouwen, maar dat bleek moeilijk te realiseren. Er waren een aantal knelpunten. Allereerst bleek de wens om volledig circulair te bouwen te kostbaar en dus is het niet gelukt om de hoge ambities waar te maken. Een kwestie waar de school ook tegenaan liep was de netcongestie, oftewel, de beperkte capaciteit van het elektriciteitsnet. De school is grootverbruiker van elektriciteit en daar was het stroomnet niet op voorbereid op het moment dat de nieuwe school wilde openen. Een ander voornemen dat in de praktijk niet van de grond is gekomen was om samenwerking met buurtbewoners op te starten, door gezamenlijke warmtepompen in te kopen, een waterberging te delen en zonnepanelen te leggen. Dat idee bleek te complex qua wet- en regelgeving. De school pleitte – ook op grond van deze ervaringen – bij de werkgroep voor meer standaardisatie en kennisdeling tussen scholen. Het zou bijvoorbeeld heel handig zijn als er een kennisbank bestond waar alle scholen die circulair willen bouwen een beroep op kunnen doen. Of als de verschillende loketten binnen de gemeente onderling zouden afstemmen wat zij wel en niet eisen van scholen bij nieuwbouw. Er bestaan bovendien grote verschillen tussen gemeenten: de ene gemeente geeft veel meer geld uit aan nieuwbouw van scholen dan de andere, en de ene wethouder stelt zich compleet anders op dan de andere. Een onwenselijke situatie, aldus de school. Gelukkig is de school er wel in geslaagd diverse materialen van het oude gebouwen in te zetten in de nieuwbouw. Zo zijn de vloerdelen van de gymzaal, de tegels en het hekwerk van het terrein en een scheidingswand opnieuw ingezet in de nieuwbouw.
Werkconferentie
De vijf samenwerkende ministeries organiseerden op 27 november 2023 een werkbijeenkomst voor schoolleiders en schoolbestuurders uit po, vo en so. Deze bijeenkomst droeg de titel ‘Richting geven aan duurzaamheid in de onderwijspraktijk’ en vond plaats in het Groote Museum Artis. De werkbijeenkomst was een initiatief van IenW en LNV in samenwerking met OCW, EZK en BZK. De vraag die centraal stond was: hoe kunnen schoolbestuurders en schoolleiders duurzaamheid in hun visie verweven en hoe kan dat uitwerken in de praktijk? Er werden allerlei praktijkvoorbeelden gepresenteerd en er werd volop gediscussieerd over wat de overheid kan doen om de scholen te helpen.
Tijdens tafelsessies keken de deelnemers naar filmpjes waarin praktijkcasussen werden geschetst van twee scholen die op verschillende manieren met het thema duurzaamheid bezig zijn. De deelnemers aan de sessie konden daarna advies geven aan deze scholen. Een van de scholen was het PRO33College, een praktijkschool uit Amersfoort, waar de werkgroep in februari 2023 ook op werkbezoek is geweest. Op deze school gebeurt van alles op het gebied van duurzaamheid, maar het blijkt in de praktijk lastig om de verschillende losse initiatieven te borgen en met elkaar te verbinden. De school zoekt daarnaast ook naar manieren om de omgeving te betrekken bij duurzame ontwikkeling. Daarover kunt u meer lezen in dit artikel over de samenwerking tussen PRO33College en een vrijwilligersorganisatie die de kas op het schoolterrein gebruikt om te koken volgens verschillende culturele tradities en gasten te ontvangen die komen eten.
De andere praktijkcasus was De Ommezwaai, een school voor speciaal onderwijs van schoolbestuur de Onderwijsspecialisten. In februari 2023 bezocht de werkgroep ook deze school als onderdeel van de werkbezoeken. Duurzaamheid is al sterk verankerd in het beleid van de Onderwijsspecialisten. Zo is er een taskforce duurzaamheid actief binnen het bestuur en is er een duurzaamheidscoördinator die onmisbaar is in het optuigen van duurzaamheidsprojecten, het adviseren rondom duurzaamheidsvraagstukken en het zoeken van verbinding met andere lokale partners in de omgeving. De vraag die centraal stond in deze casus was dat er beleid op duurzaamheid geformuleerd is, maar hoe zorg je vervolgens voor eigenaarschap op de vloer?
Rondetafelsessie
In januari 2024 rondden Oberon en SME het onderzoekstraject af met het organiseren van een rondetafelsessie met twee voorloper-besturen. Aan tafel zaten vertegenwoordigers van twee scholengroepen (De Onderwijsspecialisten en Meerscholen) die met elkaar de uiteenlopende duurzame initiatieven bespraken die zij de afgelopen jaren hebben genomen. Het ene bestuur heeft een duurzaamheidscoördinator aangesteld die op de scholen van alles regelt rond duurzaamheid, van lesideeën en leerlingprojecten tot en met laadpalen voor elektrische auto’s. Het andere bestuur is hard bezig met verduurzaming van schoolgebouwen. Binnen twee jaar moet op alle scholen van de stichting de CO2-uitstoot op iedere school met de helft zijn teruggedrongen met behulp van onder andere zonnepanelen, betere isolatie en warmtepompen. De rode draad van het gesprek was: de overheid kan beter inspireren en motiveren dan controleren en afdwingen. Of het nu gaat om duurzaamheid in het curriculum of om de verduurzaming van schoolgebouwen. Meer lezen? In het onderwijsvakblad Didactief (april 2024) staat een artikel over deze rondetafelsessie.
Terugblik
Duurzaamheid in het onderwijs is een complex thema dat integraal aangepakt moet worden, volgens de scholen die deelnamen aan dit onderzoek. Ze vonden het dan ook zeer lovenswaardig dat in de werkgroep Duurzame school maar liefst vijf verschillende ministeries vertegenwoordigd zijn. Het traject – dat inmiddels is afgerond – maakte ook duidelijk dat er in het onderwijs allerlei initiatieven aan de gang zijn die het doel hebben de planeet een beetje schoner te maken. Dankzij de verschillende activiteiten hebben enerzijds de ministeries een beter beeld gekregen van het type problemen waar scholen in de praktijk mee te maken krijgen. Anderzijds hebben scholen hun verhaal kunnen vertellen en van elkaar kunnen leren. Eén ding is zeker: er kan nog veel meer bereikt worden als de verschillende ministeries de handen ineenslaan en gezamenlijk beleid opstellen om het onderwijs te ondersteunen bij het realiseren van hun duurzame voornemens.
Tekst: Marleen Kieft (www.marleenkieft.nl)
Foto’s: Hak van Nispen tot Pannerden (SME)
