De ideale werknemer
Jan Willem deed de pilot in zijn programma over employability en in zijn programma over inclusie op de arbeidsmarkt. Hierin heeft hij met studenten nagedacht over met welke mensbeelden ze impliciet naar hun eigen vak kijken. “Mijn les begon met de vraag: ‘Wat is de ideale medewerker in een commerciële context?’ De dingen die studenten dan noemen zijn bijvoorbeeld: resultaatgericht, efficiënt, hart voor de zaak en passie. Dat zijn wat meer commerciële begrippen die gericht zijn op dat de medewerkers een bepaalde taak moeten doen. Het doel van de organisatie staat hierin centraal.”
“Toen ben ik met hen door het Homo florens gedachtegoed gegaan: je kan een mens ook als een relationeel wezen zien dat niet alleen op eigen nutsmaximalisatie gericht is. Aan het eind van de les stelde ik de vraag naar de ideale medewerker nog eens en dan noemen de studenten andere competenties, zoals in staat zijn tot samenwerken, inlevingsvermogen, oog voor de ander, eigenwaarde en zelfkennis.”
Dialogische benadering
Het bespreken van de standpunten van de studenten deed Jan Willem dialogisch: “We spraken en discussieerden met als focus: Hoe kijk jij naar je vak? Ga dat eens onder woorden brengen. Aan het eind van het programma hebben de studenten een visienotitie geschreven over hoe ze op dit moment naar hun vak kijken. Daarover zijn we in gesprek gegaan en toen hebben we ze de notie van het mensbeeld Homo florens voorgelegd om te zien hoe ze daar naar kijken. Het was een eerste experiment, het was heel leuk om daarmee te werken.”
Goede vragen oproepen
Het doel van deze pilot is niet om studenten te overtuigen van een van de mensbeelden maar om ze aan het denken te zetten over hun impliciete denkbeelden: “Er zijn studenten die denken: ‘Mensen moeten niet zeuren maar gewoon hard werken.’ of ‘Het maakt me niet uit dat werk ten koste gaat van de sociale structuur en ecologie.’ Dat vind ik prima! Daarover kan je in gesprek. Als je de mens echt alleen als rationeel wezen ziet, moet je namelijk ook om kunnen gaan met de kritische vragen die dat in de 21ste eeuw oproept. Daarnaast is er een andere categorie studenten die denkt ‘Oké, hoe ga ik meer relationeel met mensen om? Wat moet ik dan doen?’ Het expliciet maken van de mensbeelden roept goede vragen op.”
Uitdagingen in de lespraktijk
Jan Willem vond het een uitdaging dat studenten zich niet altijd bewust zijn van het begrip mensbeeld. “Ik heb het maar platgeslagen door te zeggen dat iedereen impliciete verwachtingen van anderen heeft en dat daar een expliciete norm uitkomt. Waar komt die vandaan? Dan heb je een leuke ingang om daar met studenten over te praten in de context van werk.”
Daarnaast is het volgens Jan Willem een uitdaging voor de docent om de studenten zelf aan het denken te zetten: “En dat je niet gaat prediken. Je moet niet zeggen ‘Homo florens is de toekomst, anders hebben we allemaal een groot probleem.’ Dat vraagt van docenten wat lenigheid om met de vraag om te kunnen gaan en daar ook echt dialogisch op in te gaan. Het maken van werkvormen die ruimte laten voor interpretatie daarbij is echt wel leuk. Natuurlijk, ik faciliteer het leerproces, maar ik ben zelf ook aan het leren.”
Het relationele in de opleiding
Volgens Jan Willem is dit leerproces een belangrijk deel van de opleiding: “Het mensbeeld Homo florens biedt de kans om in de opleiding te betrekken hoe de mens interacteert met de natuur. We zijn bezig met het belang van gezonde, duurzame samenwerking, het belang van oog hebben voor de ander maar ook oog hebben voor het belang van de organisatie. Deze vragen zijn in het werkveld ook behoorlijk actueel. We weten allemaal dat de paradigma’s waar we nu in zitten, zoals Homo economicus, niet helemaal passen bij deze fase van maatschappelijke ontwikkeling dus wat gaan we doen? Ik vind het een interessante ontwikkeling en ben benieuwd waar het heengaat.”
Wil jij meedenken met Jan Willem en de andere deelnemers van het kennisnetwerk hoe je mensbeelden bespreekbaar maakt in het HEO? Stuur dan een mail naar Peter Luiten via peter@lerenvoormorgen.org en hoor meer over de mogelijkheden.
